.png){kind=small}
Afbouwschema's
Een afbouwschema is een stappenplan om verslavende medicatie zoals Oxycodon, fentanyl, tramadol of morfine af te bouwen.
Het geeft aan wanneer je naar een lagere dosis gaat en met hoeveel je omlaag gaat. Met je arts spreek je af welk schema voor jou geschikt en haalbaar is.
In Nederland hebben we de Handreiking Zorgverleners voor Afbouw Opioïden. Dit is Nederland heeft geen officiële richtlijn voor het afbouwen van opiaten. Andere landen wel. Die richtlijnen zijn allemaal net een beetje anders. Dat is niet vreemd, want het afbouwen is geen exacte wetenschap. Ontwennen is voor iedereen anders. Of een afbouwschema echt geschikt is voor jou ontdek je pas in de praktijk.
Afbouwen is dus een kwestie van gewoon beginnen aan de hand van je schema. Blijf goed opletten hoe je je voelt en bespreek dat met je arts.
Enige ontwenningsverschijnselen zijn onvermijdelijk, maar als het te erg wordt, betekent het dat je te snel gaat en dat je rustiger aan moet doen.
Wees altijd eerlijk tegenover je arts over hoe je je voelt. Zeg nooit ‘het gaat wel’, als het eigenlijk niet gaat. Bespreek samen hoe het afbouwschema het beste bijgesteld kan worden.
Tijdens het afbouwen komt er bijna altijd een moment dat het schema moet worden aangepast. Zeker als de nul in zicht is; de laatste loodjes wegen echt het zwaarst.
Het afbouwtempo en schema waar je mee begint is dus nooit hetzelfde als waar je mee eindigt.
“Als je tijdens het afbouwen erg veel last
hebt van ontwenningsverschijnselen,
moet het schema worden aangepast.”
Snel of langzaam afbouwen
Welk afbouwschema het beste bij jou past, hangt af van verschillende factoren.
Snel afbouwen
-
Snel afbouwen is geschikt wanneer je korter dan een maand opiaten hebt gebruikt, en je gezondheid het toelaat.
-
Ook als je langer dan een maand een niet al te hoge dosering hebt gebruikt, kun je proberen snel af te bouwen - als je gezondheid het toelaat. Maar blijf heel goed op je lichaam letten.
-
Heb je gedurende korte tijd een hoge dosering opiaten gebruikt? Ook dan kun je proberen om snel af te bouwen. Maar blijf altijd luisteren naar je lichaam en ga niet over je grenzen. Dat is een onnodige belasting van je lichaam die niet helpt - integendeel.
Langzaam afbouwen
-
Heb je langer dan een jaar opiaten gebruikt? Dan is rustig afbouwen het beste.
-
Heb je langdurig een hoge dosering opiaten gebruikt? Ook dan is rustig afbouwen het beste.
-
Ben je op leeftijd? Dan is je lichaam gevoeliger voor afbouwverschijnselen.
Een afbouwschema dat langzaam en met kleine stapjes mindert, is het meest geschikt.
-
Het ene lichaam is gevoeliger dan het andere. Heb je een kwetsbare gezondheid? Of weet je van jezelf dat je lichaam gevoelig is voor veranderingen in medicatie, stress en dergelijke? Dan moet het lichaam niet te veel belast worden. Rustig afbouwen is het beste.
-
De gevoeligheid van het lichaam kan ook nog veranderen tijdens het afbouwen. Deze gevoeligheid heeft niets te maken met je postuur (groot of klein, tenger of stevig). Ook hier geldt: hoe meer last je hebt van ontwenningsverschijnselen, hoe langzamer je moet afbouwen.
-
Heb je problemen met alcoholgebruik of heb je psychiatrische problemen? Ook dan is het beter om rustig te minderen. Want ontwenningsverschijnselen kunnen je problemen verergeren.
"Afbouwen is maatwerk,
maar subtiel doseren is vaak heel lastig..."
Een groot probleem bij afbouwen is, dat je altijd gebonden bent aan de laagste dosering tabletten die verkrijgbaar is.
Veel mensen proberen stukjes van de tablet af te snijden of vijlen of verpulveren de tablet om zo een lagere dosis te fabriceren. Medicatie in de vorm van drank is soms beschikbaar, maar veel mensen vinden het lastig te doseren.
Afbouwmedicatie op maat kan uitkomst brengen.
Hakken en prakken
Lees het verhaal van Marc, die na jaren Oxycodongebruik en meerdere mislukte afbouwpogingen volledig afbouwde met behulp van taperingstrips, met een afbouwschema dat hij mede zelf had bepaald:
_edited_edited_edited.jpg)
Afbouwschema’s
Hieronder vind je een aantal afbouwschema's van toonaangevende medische instellingen in het buitenland. Ze verschillen niet heel veel, maar ze geven een indruk van de richtlijnen die zoal gehanteerd worden.
• Guidance for opioid reduction in primary care
Bron/link: Oxford Pain Management Centre (OPMC, UK) *
Deze gids benadrukt het belang van maatwerk. Arts en patiënt kiezen in overleg voor een snel of een langzaam afbouwschema, dat tijdens het afbouwen op ieder moment kan worden aangepast. De beleving van de patiënt staat steeds centraal.
Het Oxford Pain Management Centre biedt kant-en-klare afbouwschema’s voor Fentanyl, Oxycodon en Morfine in verschillende varianten. Bij elk middel kan worden gekozen tussen wekelijks minderen of elke twee weken, behalve bij Fentanyl.
De schema’s zijn opgesteld in Excel. Bovenaan worden de datum en de startdosering ingevuld. Excel rekent uit hoeveel en op welke datum er geminderd moet worden.
"Hoe meer inbreng de patiënt heeft bij het afbouwproces, hoe groter de kans van slagen."
Oxford Pain Management Centre
Foto: Alex Rodriguez Santibanez, Unsplash
• Guide for Clinicians on the Appropriate Dosage Reduction or Discontinuation of Long-Term Opioid Use
Bron/link: Department of Health and Human Services (HHS, USA) *
Deze gids adviseert om het afbouwschema zo te kiezen dat de ontwenningsverschijnselen tot een minimum worden beperkt.
Snel afbouwen volgens de Guide for Clinicians
Snel afbouwen is geschikt wanneer je een aantal weken of maanden opiaten hebt gebruikt, aldus de Guide. Je kunt dan wekelijks 10 procent van de oorspronkelijke dosis minderen, totdat je uitkomt op 30 procent van het totaal.
Daarna ga je wekelijks met 10 procent van de overgebleven dosis omlaag.
Voorbeeld
Stel, je hebt 30 milligram Oxycodon gebruikt.
Je gaat dan wekelijks 3 milligram (10% van 30 mg) minderen, tot je bent aanbeland op 9 mg. (30% van 30 mg).
Daarna ga je wekelijks 0,9 mg (10% van 9 mg) omlaag.
Langzaam afbouwen volgens de Guide for Clinicians
Wanneer je langer dan een jaar opiaten hebt gebruikt, wordt een langzaam afbouwtempo meestal beter verdragen dan een snel tempo.
De dosering wordt maandelijks 5 tot 10 tot 20 procent omlaag gebracht. Door dit rustige tempo heeft het lichaam steeds voldoende tijd om zich in te stellen op de volgende dosisverlaging. Wanneer je bijna klaar bent met afbouwen, kun je de periode tussen twee doseringen verlengen.
Pauzeren /stabiliseren
Als je veel last hebt van ontwenningsverschijnselen kan het verstandig zijn om even een pauze in te lassen. Pas wanneer je lichaam tot rust is gekomen, bouw je weer verder af. Afhankelijk van hoe lang je gebruik hebt, kan zo'n pauze een week duren, of twee weken, of zelfs een maand. En in bepaalde gevallen nog langer.
Het afbouwen mag niet geforceerd worden - de ontwenningsverschijnselen worden dan alleen maar erger. Je arts bepaalt in overleg met jou hoe lang je pas op de plaats maakt. Zo'n pauze kan enorm veel goed doen, zowel bij snel als bij langzaam afbouwen.
Tijdens de pauzeperiode kun je aandacht besteden aan bijvoorbeeld het omgaan met pijn of emotionele problemen. Het kan een moment zijn om te starten met nieuwe medicatie of een nieuwe behandeling. Ondertussen kan het lichaam wennen aan de nieuwe dosering en stabiliseren.
Van alle afbouwschema's is de Guide for Clinicians het meest subtiel. Het afbouwtempo ligt iets lager dan bij de rest, en de stappen zijn wat kleiner. Deze gids benadrukt dat, zolang er vooruitgang wordt geboekt, hoe klein die ook is, je op de goede weg bent.
Als de Engelse taal geen probleem voor je is, is de Guide for Clinicians de moeite waard om te lezen.
Foto: Alex Rodriguez Santibanez, Unsplash
• Pocket Guide Tapering Opioids for chronic pain
Bron/link: Centers for Disease Control and Prevention (USA) *
Deze Pocket Guide stelt dat het afbouwen van opiaten altijd maatwerk moet zijn; de ontwenningsverschijnselen moeten minimaal zijn. Het afbouwen moet altijd onder begeleiding van een arts plaatsvinden.
De Pocket Guide is een prettig leesbare, korte folder; als de taal geen probleem voor je is, is het zeker een aanrader.
Snel afbouwen volgens de Pocket Guide
Wanneer je een aantal weken of maanden opiaten hebt gebruikt, kan een wekelijkse verlaging van 10 procent van de oorspronkelijke dosis goed werken.
Bijvoorbeeld...
Stel, je hebt 30 milligram Oxycodon gebruikt. Dan ga je
iedere week 3 milligram omlaag .
Langzaam afbouwen volgens de Pocket Guide
Heb je langer dan een jaar opiaten gebruikt, dan is een dosisverlaging van 10% per maand redelijk.
Bijvoorbeeld...
Stel, je hebt 60 milligram Oxycodon gebruikt. Dan ga je
iedere maand 6 milligram omlaag.
Vermijden van onttrekkingsverschijnselen van fentanylpleisters, 2012
dr. Hugo Maathuis, dr. Daniel Dijkstra
De producenten van Fentanylpleisters zeggen dat je Fentanyl afhankelijkheid kunt afbouwen door de pleisters steeds te halveren.
Maar aan de hand van een praktijkgeval laten Maathuis en Dijkstra zien dat er, ondanks zorgvuldig afbouwen volgens het schema van de fabrikant, forse ontwenningsverschijnselen kunnen optreden.
De artsen pleiten voor meer maatwerk. Zeker bij oudere patiënten worden betere resultaten geboekt als er gewerkt wordt met doseringen kleiner van 12 microgram.
Afbouwen Fentanyl
Tramadol is minder sterk dan Fentanyl, Oxycodon en Morfine. Toch kunnen er dezelfde ontwenningsverschijnselen optreden als bij het afbouwen en stoppen met sterke opiaten.
De mate waarin je last hebt van ontwenningsverschijnselen hangt samen met de dosering je hebt gebruikt en gedurende hoe lang.
Maar wat is een 'hoge dosering'? En wat is 'lang'? In de praktijk is het voor iedereen anders. Naast tijdsduur en dosering heeft het ook te maken met je algehele gezondheid, je leeftijd en de gevoeligheid van je lichaam. Luister steeds naar je lichaam, en doe kalm aan.
Bouw Tramadol rustig af in een periode van bijvoorbeeld vier tot zes weken. Als het afbouwen problemen geeft, kun je met kleinere stappen minderen en grotere tussenpozen inlassen voordat je opnieuw omlaag gaat. Je kunt overstappen op Tramadol vloeistof, om met nog kleinere stappen te minderen.
Stoppen met Tramadol heeft niet zo'n grote impact op het lichaam als stoppen met de andere zware opiaten. Maar het is ook niet niks. Overleg met je arts wanneer nodig.
Mocht je tijdens of na het stoppen problemen hebben met terugkerende (chronische) pijn, bespreek dat dan direct met je arts.
Neem je pijn serieus; je bent echt geen aansteller als je er "weer" over begint. Eventueel is een bezoek aan een pijnpoli/pijnarts een goed idee. Zorg dat je een goede begeleiding krijgt van een arts die ook verstand heeft van verslavingsproblematiek en het stoppen met opiaten.
Afbouwen Tramadol
• Afbouwen combinaties van een opiaat met gereguleerde afgifte en een direct werkend opiaat
Bron/link: Guidance for opioid reduction in primary care,
Oxford Pain Management Centre *
Optie 1: Eerst het direct werkende middel afbouwen.
Er kan gekozen worden tussen methode A of B.
De dosering van het opiaat met gereguleerde afgifte blijft ondertussen gelijk.
Methode A
Het aantal slikmomenten blijft hetzelfde, maar de dosis wordt iedere week verlaagd (bv. van 15 milligram tot 10 mg tot 5)
Methode B
De dosering blijft hetzelfde, maar het aantal slikmomenten wordt wekelijks verminderd (bv. van vier tot drie tot twee maal daags).
De meeste mensen vinden A het prettigst, omdat ook de dagelijkse slikmomenten een gewoonte zijn.
Optie 2: Eerst het middel met de vertraagde afgifte afbouwen.
Dat gebeurt met ongeveer 10 procent per dosis per week.
De dosering en het aantal slikmomenten van het direct werkende opiaat blijven ondertussen hetzelfde.
Het is verstandig om de patiënt zelf te laten kiezen of eerst de ochtendmedicatie met vertraagde afgifte wordt verlaagd of de avondmedicatie. Als de pijn 's nachts het ergste is, kan het beste eerst de ochtenddosering worden verlaagd.
BELANGRIJK: ‘Wanneer de dosering eenmaal verlaagd is, mag die niet opnieuw worden verhoogd. Daardoor wordt het bereikte resultaat teniet gedaan en duurt het afbouwproces nog langer. Het is belangrijk dat zowel arts als patiënt dit goed begrijpen’, benadrukt het Oxford Pain Management Centre.