.png){kind=small}
Afbouwzorg: de blinde vlek in de Nederlandse zorg
Beleidsnotitie van Belangenorganisatie Opiaten Afbouwen – december 2025
Deze notitie is bedoeld voor beleidsmakers, journalisten en zorgprofessionals
Belangenorganisatie Opiaten Afbouwen – december 2025
Belangenorganisatie Opiaten Afbouwen – december 2025
Belangenorganisatie Opiaten Afbouwen – december 2025
Belangenorganisatie Opiaten Afbouwen – december 2025
Afbouwzorg: de blinde vlek in de Nederlandse zorg
Korte samenvatting
Naar schatting gebruikten in 2024 tussen de 150.000 en 200.000 mensen in Nederland langer dan drie maanden opiaten op doktersrecept.
Voor deze mensen is structureel nauwelijks iets geregeld op het gebied van begeleiding, ondersteuning en behandeling bij afbouw.
Er is in Nederland nooit enig structureel, landelijk onderzoek gedaan naar deze groep. Er is niets bekend over hun zorgbehoefte, de duur van het gebruik. Ook de vraag of de geboden afbouwzorg daadwerkelijk effectief is wordt niet beantwoord. Deze groep blijft grotendeels buiten beeld — en buiten beleid.
Gebrek aan samenhangend beleid
De structurele problemen in de Nederlandse afbouwzorg voor opiaten staan
hoe langer hoe meer de patiëntenzorg in de weg.
Er is in ons land grote behoefte aan een samenhangend en onderbouwd beleid rond opiaten.
Maar waar goed beleid juist hard nodig is — ondersteuning, begeleiding en deskundige afbouwzorg — blijft het opvallend stil. Het lijkt alsof niemand zich hiervoor verantwoordelijk voelt.
Beleidsfocus ligt vooral op voorschrijven
De overheid grijpt het opiatenprobleem vooral aan de voorkant aan. Enkele jaren geleden werd artsen geadviseerd om minder opiaten voor te schrijven. Wat deze aanbeveling in de praktijk betekent voor mensen die al langdurig opiaten gebruiken, wordt nauwelijks gevolgd of geëvalueerd.
Wij zien signalen dat deze goedbedoelde richtlijn in sommige gevallen leidt tot abrupte afbouw of zelfs plotseling stoppen, zonder passende begeleiding. De noodzakelijke deskundigheid om mensen veilig en menswaardig te ondersteunen bij het afbouwen van opiaten is lang niet altijd beschikbaar. Dit gebrek aan samenhang wordt zichtbaar in de huidige beleidsfocus.
Ernstige gevolgen
De gevolgen zijn ernstig. Mensen raken ontregeld, verliezen hun vertrouwen in de zorg en komen soms terecht op de zwarte markt, met alle risico’s van dien. Hoeveel mensen dit betreft is onbekend — en precies dát onderstreept het probleem.
De huisarts als sluitpost van het systeem
Formeel ligt de verantwoordelijkheid voor begeleiding bij het afbouwen van opiaten bij de huisarts, zonder dat daar structurele randvoorwaarden voor zijn ingericht.
In de praktijk is die taak nauwelijks uitvoerbaar. Met consulten van gemiddeld tien minuten per patiënt is een zorgvuldig en complex afbouwtraject niet haalbaar.
Veel huisartsen geven zelf aan dat zij onvoldoende kennis en handvatten hebben om patiënten goed te begeleiden tijdens het afbouwen. Dat is geen onwil, maar een structureel tekort aan scholing, tijd en ondersteuning.
Wanneer afbouwen via de huisarts vastloopt, is er geen structurele plek waar patiënten terechtkunnen. Er bestaat geen vangnet, geen tussenvoorziening en geen tweede lijn specifiek voor afbouwzorg.
Een zorgwekkende kloof
Tegen deze achtergrond is de situatie zorgwekkend. In Nederland zijn naar schatting zo’n 200.000 mensen langdurig afhankelijk van opiaten, van wie velen geacht worden te gaan afbouwen.
Tegelijkertijd kunnen jaarlijks slechts ongeveer 900 mensen terecht in de verslavingszorg. Dat staat in geen verhouding tot de daadwerkelijke behoefte — het is een druppel op een gloeiende plaat.
Wat gaat er mis binnen de afbouwzorg
1. Het voortraject schiet tekort
Te vaak ontbreekt goede voorlichting wanneer mensen starten met opiaten. Veel patiënten geven aan dat zij geen of onvoldoende informatie kregen over risico’s, afhankelijkheid en afbouwen. Ook tijdens het gebruik is er vaak weinig toezicht.
Uit een poll in het kader van het Onderzoek Voorlichting Voorschrijven Opiaten (OVVO) blijkt hoe schrijnend dit tekort is.
2. Bij langdurig gebruik raakt de patiënt uit beeld
• Er bestaat geen standaardmonitoring van dosering, bijwerkingen, hyperalgesie, gedragsveranderingen of het lichamelijk en geestelijk functioneren van de patiënt.
Daarnaast lijken artsen zich soms niet bewust te zijn van de stress en angst die bij patiënten kunnen ontstaan door onzekerheid over de behandeling, veranderende voorschrijfhouding of dreigende afbouw zonder duidelijk plan. Deze factoren kunnen het klachtenbeeld verergeren en leiden tot instabiliteit.
3. Afbouwen is een structurele blinde vlek
Uit de praktijk blijkt dat veel huisartsen onvoldoende kennis en ervaring hebben op het gebied van afbouwzorg. Zij geven soms zelf aan niet goed te weten hoe zij een patiënt tijdens het afbouwen moeten begeleiden.
Van patiënten wordt regelmatig verwacht dat zij in een te hoog tempo afbouwen. Wanneer blijkt dat dit niet haalbaar is, is er vaak weinig ruimte om het tempo aan te passen. Ook ontbreekt regelmatig ondersteuning bij ontwenningsverschijnselen. De klachten worden vaak onderschat of gebagatelliseerd; in sommige gevallen worden ontwenningsverschijnselen zelfs niet als zodanig herkend.
Dit legt grote druk op de behandelrelatie en ondermijnt het vertrouwen van de patiënt in zowel de arts als de behandeling. Hierdoor ontstaan angst en onrust, wat de kans op een goed verloop van het afbouwtraject aanzienlijk verkleint.
Deze patronen zien wij regelmatig terug in onze besloten patiëntencommunity.
Onderzoek Afbouwzorg Nederland
201 deelnemers spraken zich uit over hun ervaringen met de afbouwzorg.
Meer dan de helft van de deelnemers kreeg te maken met extreme ontwenningsverschijnselen en voelde zich onvoldoende begeleid tijdens het afbouwen.
Bijna de helft vond het afbouwtempo te snel, maar kreeg geen ruimte om hierover mee te praten. 48% geeft aan dat meer deskundigheid van de arts het traject draaglijker had gemaakt.
Daarnaast miste bijna de helft laaggedoseerde medicatie om veilig af te bouwen.
Deze cijfers maken duidelijk dat het hier niet gaat om incidenten, maar om structurele tekortkomingen in de afbouwzorg.
4. De gevolgen zijn groot en grotendeels onzichtbaar
Gewone mensen raken langdurig afhankelijk, verliezen werk en relaties, raken mentaal uitgeput of zoeken hun toevlucht tot de zwarte markt.
Recente sterfgevallen door vervuilde illegale opiaten laten zien dat ook chronische pijnpatiënten hierbij risico lopen.
5. Nederland heeft geen zicht op langdurige gebruikers
In de huidige zorgstructuur ontbreekt één cruciale schakel. Er is geen registratie van wie langdurig gebruikt, hoe lang, in welke dosering, hoeveel afbouwpogingen zijn gedaan en hoeveel mensen uit beeld verdwijnen. Deze grote patiëntengroep bestaat simpelweg niet in de statistieken.
De missing link: de patiëntondersteuner
Er ontbreekt één vaste schakel die:
-
risico’s bewaakt;
-
toezicht houdt bij langdurig gebruik;
-
afbouw begeleidt;
-
terugval signaleert;
-
en de patiënt door de zorgketen leidt.
In andere zorgdomeinen bestaat deze rol al decennia. Bij opiaten niet. Deze leegte vormt de kern van het probleem.
Wat er nu nodig is
-
Landelijk, onafhankelijk onderzoek naar de volledige "opiatenketen" en alle hiaten daarin;
-
Structurele inbreng van ervaringsdeskundigen in beleid en richtlijnen;
-
Een vaste, deskundige patiëntondersteuner voor de patiënt in iedere fase.
Conclusie
De opiatenproblematiek is geen individueel falen, maar het gevolg van een systeem waar geen samenhangende gedachte aan ten grondslag ligt.
In elke fase vallen patiënten tussen de wal en het schip.
Een oplossing begint met onafhankelijk onderzoek, zodat zichtbaar wordt hoeveel mensen problemen ervaren en welke zorgbehoefte daadwerkelijk bestaat.
In afwachting daarvan moet nu al worden begonnen met het ontwikkelen van onafhankelijke patiëntondersteuning die veiligheid, menswaardigheid en continuïteit biedt.
Voor vrijwel alle ingrijpende aandoeningen bestaan passende zorgstructuren, ondersteuning en erkenning
Waarom dan niet voor mensen die afhankelijk zijn van opiaten die door hun eigen arts zijn voorgeschreven?