Fentanyl afbouwen, stoppen

Ervaringsdeskundigen helpen je verder

Wat is fenta

Gewenning afhankelijkheid

Wat is fentanyl

Fentanyl is een zeer sterkwerkend opiaat: het is 80-100 keer sterker dan morfine. Fentanyl staat erom bekend dat het zeer verslavend is. Dit risico ontstaat al binnen twee tot vier weken.

Fentanyl blokkeert de pijnsignalen in de hersenen; de pijn is er nog wel, maar je voelt het niet meer. Fentanyl heeft geen genezende werking.

Fentanyl wordt voorgeschreven bij extreme pijn, bijvoorbeeld na een operatie, een hartaanval of na een ongeluk. Het wordt ook gebruikt als pijnstiller bij kanker en om pijn bij het levenseinde te verzachten.

Fentanyl wordt soms voorgeschreven bij chronische pijn. Het is echter geen blijvende oplossing.

Gewenning, afhankelijkheid

Lichamelijke gewenning

Hoe langer je fentanyl gebruikt, hoe meer je lichaam aan het middel gewend raakt. Je hebt steeds meer nodig om de pijn te onderdrukken en je goed te voelen. Binnen korte tijd is het lichaam afhankelijk van fentanyl. Je kunt niet zomaar stoppen met fentanyl, je moet het langzaam afbouwen.

Geestelijke afhankelijkheid

Fentanyl ontspant het lichaam en geeft een rustig gevoel. Het verlangen naar die rust kan een belangrijke reden zijn om het middel te blijven gebruiken. Zo kan verslaving er ongemerkt insluipen.

Mensen die in het verleden al eens verslaafd zijn geweest, problemen hebben (gehad) met alcohol of drugs lopen een groter risico op verslaving dan anderen. Dat geldt ook voor mensen met psychiatrische of maatschappelijk onstabiele achtergrond.

Toch loopt in principe iedereen die fentanyl gebruikt het gevaar om geestelijk afhankelijk te worden.

Een ervaringsdeskundige zegt hierover
“Bij fentanyl wordt meestal alleen gesproken over de pleister. Maar het is juist de kortwerkende fentanyl/abstral die enorm verslavend is. Zo’n pilletje stijgt meteen naar je hoofd. Het is alsof je op watten loopt. Je krijgt een energie boost en als dat na 2 à 3 uur uitgewerkt is, wil je weer zo’n pil... Het is dubbel lastig om te stoppen, zowel geestelijk als lichamelijk."

Reden om stoppen

Redenen om te stoppen

Een groot nadeel van fentanyl (net zoals ook alle andere opiaten) is dat het op den duur de pijn erger maakt. Fentanyl maakt op den duur het lichaam gevoeliger voor pijn en kan zelfs meer pijn veroorzaken. Dit heet sensitisatie.
Sterke opiaten zoals fentanyl zijn het meest effectief als ze kortdurend gebruikt worden.
Toch blijven veel artsen het voorschrijven - en veel patiënten blijven erom vragen. Men doet dit omdat men bang is om weer pijn te krijgen. Men is er vaak van overtuigd dat doorgaan met fentanyl de enige optie is.
Wanneer je fentanyl maanden of jaren gebruikt, neemt de werking af. Je hebt steeds meer nodig om je goed te voelen - maar het heeft steeds minder effect.
Bestaande gezondheidsklachten (o.a. ademhalingsproblemen, darmproblemen, epilepsie of lever- of nierfunctiestoornissen) kunnen in combinatie met fentanyl verergeren.
Gelijktijdig gebruik van fentanyl met alcohol, slaap- en kalmeringsmiddelen, antidepressiva of antipsychotica kan de onderdrukkende werking op o.a. de ademhaling versterken. Dit kan leiden tot zeer gevaarlijke situaties.
In het verkeer kan het gebruik van fentanyl gevaarlijk zijn, vooral wanneer je wisselende doseringen gebruikt (abstral).
Het gevaar van een overdosis is reëel. Fentanyl is zo sterk dat zelfs een kleine hoeveelheid dodelijk kan zijn.

De juiste begeleiding

Afbouwen: de juiste begeleiding

Officieel is je huisarts verantwoordelijk om jou te begeleiden tijdens het afbouwen van fentanyl. Je kunt ook afbouwen via apotheker of via de verslavingszorg (met of zonder een opname). Begeleiding via de pijnpoli is een mogelijkheid.

De juiste begeleiding is ontzettend belangrijk: begeleiding kan jouw afbouwtraject maken of breken.

Afbouwen via HA

Afbouw via Verslavingszorg

• Afbouwen via de huisarts, apotheker

Wanneer je gaat afbouwen via de huisarts of apotheker, is het belangrijk om te weten wat je van de begeleiding mag verwachten. Het begeleiden van een afbouwtraject is meer dan een receptje voorschrijven!

GA NAAR: Begeleiding: wat mag je verwachten

Helaas ontvangt Belangenorganisatie Opiaten Afbouwen regelmatig vragen van mensen die problemen ervaren met de begeleiding via de huisarts. Dat kan verschillende oorzaken hebben.

GA NAAR: Begeleiding: Wat als het mis gaat voor een overzicht van vragen en mogelijke oplossingen.

• Afbouwen via de verslavingszorg

Wanneer je een instelling voor verslavingszorg kiest, realiseer je dan dat niet alle instellingen zijn gespecialiseerd in het behandelen van mensen met een medicijnverslaving en bijkomende pijnproblemen. De pagina Afbouwen via de Verslavingszorg: wat moet je weten, wat kun je verwachten wordt binnenkort toegevoegd.

• Afbouwen via de pijnpoli

Sommige mensen bouwen af via de pijnpoli, maar er zijn veel pijnpoli's die deze begeleiding niet aanbieden, omdat men onvoldoende kennis in huis heeft over het afbouwen van opiaten. De pagina Afbouwen via de Pijnpoli: wat moet je weten wat kun je verwachten wordt binnenkort toegevoegd.

Afbouw via Pijnpoli

Afbouwtempo

Langzaam afbouwen

• Het afbouwen van fentanyl wordt door ervaringsdeskundigen beschreven als zeer onprettig. Langzamer afbouwen is nog steeds onprettig, maar geeft minder ontwenningsverschijnselen.

• Een langzamer tempo geeft je lichaam de tijd om te wennen aan de nieuwe situatie, de ontwenningsverschijnselen te verwerken en weer zelfstandig met pijn om te leren gaan. Dat kost tijd. Het afbouwen van fentanyl duurt vaak heel lang, soms maanden.

• Rustig afbouwen is het minst belastend voor je lichaam. Ben je op leeftijd of heb je een kwetsbare gezondheid of een gevoelig lichaam, bouw dan extra voorzichtig af en las extra ruime pauzes in tussen de stappen omlaag.

• Langzaam afbouwen betekent niet dat je tijdens het afbouwen geen ontwenningsverschijnselen voelt. Het is normaal dat je je na iedere dosisverlaging grieperig, ziek voelt. Als het goed is, is dit na twee à drie dagen voorbij. Is dat niet het geval, dan gaat het afbouwen te snel.

Snel afbouwen

Fentanyl snel afbouwen is heel onverstandig. Het is daarvoor te sterk. Probeer je het toch, dan zul je doodziek worden. De meeste mensen doen er maanden over, zeker na langdurig gebruik.

Cold turkey

Het is absoluut onverantwoord om in cold turkey te stoppen met fentanyl. Acuut stoppen met fentanyl is een te grote overgang voor je lichaam je hersenen; het zal extreme ontwenningsverschijnselen opleveren en kan zelfs de dood tot gevolg hebben.

Hoe kun je afbouwen

Fentanyl kan op verschillende manieren worden afgebouwd. Iedere manier heeft bepaalde voordelen en nadelen. Mensen die afbouwen met het middel zelf, doen dat door de pleisters te knippen.
GA NAAR: Pleisters te knippen

• Je kunt ook overstappen naar buprenorfine en daarmee afbouwen.
Overstappen gebeurt meestal via de verslavingszorg; je hoeft daarvoor niet te worden opgenomen. Buprenorfine afbouwen is gemakkelijker dan fentanyl en geeft minder ontwenningsverschijnselen.
GA NAAR: Afbouwen met buprenorfine

Pleisters knippen

Sommige artsen zeggen dat je fentanylpleisters niet mag knippen, maar dat klopt niet. Tegenwoordig zijn de fentanylpleisters matrixpleisters en die kunnen gewoon geknipt worden.

In de praktijk knipt iedereen ze, omdat anders de stappen te groot zijn. Uiteraard is nauwkeurig meten en knippen belangrijk. Zorg dat de pleister goed vast blijft zitten; eventueel afdekken met folie of Hansapor tape, vooral ook tijdens het douchen.

Afbouwschema

"Wat pleister afbouw betreft is mij geleerd door verslavingszorg dat 10% minderen per 2 weken de richtlijn is. In het begin ging dat goed.

Nu ik wat verder ben houd ik nog steeds de 10% aan MAAR de tijd tussen de stappen doe ik op geleide van hoe mijn lichaam voelt. Heb ik na die 2 weken nog teveel last van ontwenning, dan wacht ik rustig nog een week of 2 langer voordat ik weer naar beneden ga.

"Ik ben gaan afbouwen vanaf 150 mcg. Bij mij was het schema 1x per 2 weken 12 mcg naar beneden. Dit viel bij de eerste keer omlaag al zo tegen dat ik noodgedwongen 4 weken op dezelfde dosis ben gebleven (in plaats van 2). Daarna was voor mij duidelijk dat een pauze van 4 weken tussen de dosisverlagingen voor mij net genoeg zijn. Ik wil voor de volgende stap een tussenpauze inlassen van 6 weken." "Bij afbouwen van 75-100 mcg kun je volgens mij het beste 6 mcg omlaag gaan per 2-4 weken (na 2 weken kijken hoe je je voelt). Hoe lager de dosering waarvan je gaat afbouwen, hoe groter zo'n stap is, verhoudingsgewijs. Wanneer je onder de 50 komt , of wanneer je voelt wanneer dat nodig is, minder je eens per vier weken." "Ik heb afgebouwd met heel kleine stappen; ik knipte de pleister van 12 mcg in vieren. Echter, de stappen omlaag deed ik om de 10 à 14 dagen. Steeds als ik me een dag of drie goed voelde, gingen weer een stukje af. Maar ik heb vreselijke ontwenningsverschijnselen gehad. Achteraf was een stap omlaag om de vier weken beter geweest. Mocht ik het ooit opnieuw moeten doen, zou ik kiezen om af te bouwen met buprenorfine. " "Ik heb geprobeerd fentanyl af te bouwen door de pleisters te knippen, maar dat ging niet. Ik werd ontzettend ziek. Tenslotte ben ik bij de verslavingszorg terechtgekomen. Daar ben ik omgezet op buprenorfine. Het afbouwen van de buprenorfine ging een stuk makkelijker."

Afbouwschema voor fentanyl

In de officiële richtlijn voor het afbouwen van fentanyl, de Handreiking Afbouw Opioïden van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) vind je (blz 15) een snel en een langzaam schema om fentanyl af te bouwen.

Zowel het snelle als het langzame schema beveelt aan om elke 6 of 9 dagen de dosering te minderen. Veel ervaringsdeskundigen vinden dat dit te snel gaat.

Om de hoeveel tijd de dosis omlaag kan is voor iedereen anders. Daarom is het heel belangrijk om te monitoren hoe je je voelt na iedere afbouwstap en dit met je arts te bespreken. Dit kun je bijvoorbeeld doen met de OASE Opiaten Afbouwen Subjectieve Ervaringsmonitor.

Ervaringsdeskundigen aan het woord:

Andere afbouwschema's

In verschillende landen worden verschillende afbouwschema's gehanteerd: uiteindelijk zeggen ze allemaal dat het afbouwen op geleide van de patiënt moet worden gedaan, oftewel: jij als patiënt moet een grote stem hebben in hoe snel het afbouwen verloopt.

Bekijk afbouwschema's

Afbouwen in de praktijk

Een afbouwschema maak je nooit in één keer voor het gehele afbouwtraject. Je begint met het opstellen van een globaal schema, in overleg tussen jou en je arts. Gedurende het afbouwen wordt steeds opnieuw bekeken hoe het gaat; zonodig wordt het schema bijgesteld.

Dit klinkt misschien wat algemeen, maar een afbouwschema dat voor de één goed is hoeft niet ook voor de ander goed te zijn. Afbouwen is ECHT maatwerk. Vandaar dat een goede begeleiding zo belangrijk is: je arts moet inzicht en ervaring hebben.

• Eenmaal begonnen met afbouwen merk je vanzelf of het gekozen tempo en de dosisverlagingen goed gekozen zijn. Zo niet, dan moet het schema worden aangepast!

• In overleg met je arts moet je steeds blijven zoeken naar de beste balans tussen het verlagen van de doseringen en de situatie draaglijk houden. Jij moet daarin een belangrijke stem hebben: jij bent immers degene die het moet doen!

• Je moet altijd rustig beginnen met afbouwen: als je direct al hevige ontwenningsverschijnselen krijgt, dan betekent dat dat je te snel gaat.

• Hoe verder je komt met afbouwen, hoe kleiner de afbouwstappen en hoe langer de tijd tussen de stappen. Hoe dichter bij nul je komt, hoe lager het tempo wordt!

• Afbouwen is geen race; het belangrijkste is om steeds te proberen de ontwenningsverschijnselen zo draaglijk mogelijk te houden.

Ontwenningsverschijnselen

Iedere keer als je met je dosering omlaag gaat, zul je dat voelen. Dat is vaak heel onprettig. Hoe lang het duurt voordat je je beter voelt, is bij iedereen verschillend.

Als de ontwenningsverschijnselen te lang duren en voor jou niet te verdragen zijn, dan is de kans groot dat de stap omlaag te groot is geweest. Of dat de afbouwstap te snel is gevolgd op de vorige. Het kan natuurlijk ook een combinatie zijn.

Ontwenningsverschijnselen zijn extremer naarmate je een grotere afbouwstap maakt. Je kunt last krijgen van onrust, trillen, diarree, hartkloppingen, loopneus, niezen, rillerigheid, koorts, zweten, extreem gapen, branderige huid, spierkrampen, hoesten, verlies van eetlust, misselijkheid en maagkrampen.

Ook sombere, depressieve gevoelens komen voor.

Veel mensen krijgen gedurende het afbouwen griep, keelontsteking, bijholteontsteking en/ of oorontsteking. Soms meerdere keren achter elkaar.

Spierkrampen, enorme spierspanning in de benen, onrustige benen waardoor je niet in bed kunt blijven liggen zijn heel vervelend. Als gevolg daarvan is het haast onmogelijk om te slapen

Slapeloosheid is een heel onprettig bijverschijnsel van afbouwen. Als je na 2, 3 dagen nog niet fatsoenlijk hebt geslapen, vraag je arts dan om een slaapmiddel voor kortdurend gebruik. Je hebt je rust hard nodig bij het afbouwen. Als je langer dan een dag of 5 niet slaapt kun je gaan hallucineren en in het ergste geval in een psychose belanden. Laat het niet zover komen en trek aan de bel !

Als je arts je een slaapmiddel geeft dat niet werkt, neem dan direct de volgende dag opnieuw contact op. Laat je niet afschepen!

Ontwenningsverschijnselen 'meten' met de
OASE Opiaten Afbouwen Subjectieve Ervaringsmonitor

De OASE Ervaringsmonitor kun je gebruiken om gemakkelijk een weekoverzicht te maken van de ontwenningsverschijnselen die jij ervaart tijdens het afbouwen van opiaten. De monitor bespaart je veel uitleggen: de arts ziet in één oogopslag welke ontwenningsverschijnselen je ervaart en hoe ernstig die zijn.

Je kunt het overzicht meenemen naar je behandelaar om samen het resultaat bekijken en de volgende stap in de behandeling te bespreken.

Gesprek met je arts: wat zijn de opties

Je kunt je arts vragen om medicatie om de ontwenningsverschijnselen te verminderen.
LET WEL: Medicatie mag nooit een lapmiddel zijn voor het feit dat je eigenlijk te snel afbouwt!

Of: je zet door, maar je spreekt af met je arts dat de volgende keer de stap omlaag kleiner moet zijn, of minder snel op de vorige volgen.
Of: als het echt duidelijk is dat de stap omlaag veel te groot is geweest, kun je een klein stapje terug gaan (naar de vorige dosering of naar iets tussen de beide doseringen in). Maar artsen zijn hier over het algemeen geen voorstander van.
Als de stap omlaag veel ontwenningsverschijnselen heeft veroorzaakt, is het verstandig om een extra lange pauze in te lassen voordat je de volgende afbouwstap doet.
Je hoeft niet per se iedere vier weken een stap omlaag te doen; dat mag ook iedere zes weken zijn, of twee maanden. Of langer! Dat is echt niet raar; kijk maar eens naar hoe lang je het middel gebruikt heb minimum t.
Voordat je verder gaat met afbouwen moet je je minstens twee, drie weken redelijk goed voelen. Ga je te snel verder met afbouwen, dan is de kans heel groot dat je opnieuw ziek wordt.
Er is geen enkele reden om je te haasten. Afbouwen is geen race tegen de klok. Hoe meer haast, hoe meer kans op problemen.

Wat kun je doen

Ontwenningsverschijnselen 'meten'

Bekijk de OASE Ervaringsmonitor

Stoorzenders tijdens afbouwen

Stoorzenders tijdens het afbouwen

Uit verhalen van ervaringsdeskundigen blijkt dat bepaalde factoren regelmatig tot (grote) problemen leiden bij het afbouwen. Het zijn zaken waardoor mensen afhaken, stoppen met afbouwen, hun motivatie verliezen.

Heel erg zonde, want als het afbouwen mislukt kost het veel moeite om moed te verzamelen om de draad weer op te pakken. Vaak zijn het dingen die je van tevoren kunt zien aankomen, en iets aan zou kunnen doen.

Bekijk hier de Top 7 van belangrijkste stoorzenders tijdens het afbouwen en wat je eraan kunt doen.

Laatste loodjes

De laatste loodjes

Het laatste beetje fentanyl afbouwen is het moeilijkst. Het venijn zit in de staart, zeggen ervaringsdeskundigen. Voor je lichaam is dit een hele zware periode.

Het afbouwen van fentanyl is een enorme aanslag op je energiereserves. Ook geestelijk is het zwaar; mensen worden vaak verdrietig, depressief. Dat heeft deels met uitputting te maken, deels ook met het wegvallen van het dempende effect van de opiaten waar je aan gewend bent geraakt.

Wat kun je doen

Een serieuze mogelijkheid is om voor het laatste deel alsnog over te stappen op buprenorfine, omdat het afbouwen daarvan minder ontwenningsverschijnselen geeft.
Als je gaat afbouwen gaat in feite je lichaam ontgiften; het moet heel hard werken om alle rotzooi uit je lijf te krijgen. Om het lichaam te ondersteunen kun je extra mineralen gebruiken. Veel drinken is ook van belang. Meer informatie hierover wordt later toegevoegd.

Wat kun jedoen

Steun, (h)erkenning, lotgenoten

Steun, herkenning, erkenning

De besloten Facebookgroep Opiaten Afbouwen is een veilige plek waar je andere kunt ontmoeten die, net als jij, bezig zijn met afbouwen. In een warme, vriendelijke sfeer wordt informatie uitgewisseld en ervaringen gedeeld.

Naar de Facebookgroep