(DNA 2) Waarom maakt DNA-variant CYP2D6 het afbouwen van opiaten voor sommige mensen zo zwaar?

In Nederland gebruiken naar schatting 180.000 mensen langdurig opiaten op doktersrecept. De meeste mensen kunnen dat op termijn langzaam afbouwen, maar voor sommigen is het een bijzonder zwaar en lang proces.

Eén belangrijke verklaring ligt in onze erfelijke aanleg — in hoe ons lichaam medicijnen verwerkt. Iemand's DNA kan het afbouwen van opiaten extra zwaar maken.

Iedereen breekt medicijnen anders af

Ieder mens heeft DNA: dat zijn de bouwsteentjes die bepalen hoe je lichaam werkt. Bij iedereen zijn die bouwsteentjes een beetje anders.

Daardoor breekt de ene mens medicijnen sneller af en de andere veel langzamer.

Dat verschil heeft niets met wilskracht te maken — het zit dus gewoon in je DNA.

Wat betekent dat: trage metaboliseerder?

In je lever zitten kleine “fabriekjes” die medicijnen afbreken. Die fabriekjes worden aangestuurd door enzymen, waaronder de DNA-variant CYP2D6.

Bij sommige mensen werken die fabriekjes langzamer. Dat noemen we een trage metaboliseerder — letterlijk: iemand die medicijnen traag verwerkt.

CYP2D6 breekt ruim 20% van alle geneesmiddelen af, waaronder veel antidepressiva, antipsychotica, bètablokkers en opiaten zoals oxycodon en tramadol. 

Dus een trager werktempo betekent:

• de medicijnen blijven langer in het lichaam,

• de hoeveelheid (de spiegel) wordt hoger,

• en het lichaam raakt gewend aan dat hoge, stabiele niveau.
  

Jouw DNA kan het afbouwen van opiaten extra zwaar maken

Als jouw lichaam langzaam afbreekt, dan kan het zijn dat jij de DNA-variant CYP2D6 hebt. Daardoor is voor jou het afbouwen van bijvoorbeeld oxycodon of tramadol ontzettend moeilijk.

Doordat deze middelen zo langzaam worden afgebroken zit er in je lichaam altijd een soort buffervoorraad die net iets te hoog is. Je zenuwstelsel raakt gewend aan een stabiel, hoog niveau.

Wat betekent het in de praktijk

Wanneer je gaat minderen, ook al is het maar een heel klein beetje, raakt dat evenwicht verstoord.

Je hersenen en zenuwen reageren alsof er ineens een groot tekort is —terwijl er in werkelijkheid nog genoeg in je lichaam zit. Het draait daarbij niet om hoeveel middel er nog aanwezig is, maar om de verandering in evenwicht.

Wat gebeurt er in je hersenen?

Opiaten binden zich aan de opioïde receptoren in je hersenen. Deze receptoren regelen onder andere pijn, rust, stemming en ademhaling.

Als je langdurig opiaten gebruikt, past je brein zich aan: het vermindert het aantal receptoren die op opiaten reageren. Bij langdurig gebruik zijn deze receptoren voortdurend bezet door opiaatmoleculen.

Maar als je gaat afbouwen, zijn er minder opiaatmoleculen aanwezig en blijven er receptoren 'leeg'. In je brein gaat er nu een alarmsignaal af: “Er is te weinig opiaat! Paniek!”

 Voor mensen met CYP2D6 voelt iedere dosisverlaging als een keiharde klap.

Het gevolg: onrust, pijn, trillen, angst, misselijkheid, overprikkeling. Je wordt heel erg ziek. De ontwenningsverschijnselen van iemand met de CYP2D6 variant zijn vele malen erger dan bij iemand die deze variant niet heeft. Voor mensen met CYP2D6 voelt iedere dosisverlaging als een keiharde klap.

Hoe vaak komt dit voor?

Ongeveer 7 tot 10 procent van de bevolking heeft de CYP2D6 variant.

Omgerekend naar het aantal langdurige opiaatgebruikers in Nederland (ongeveer 180.000) betekent dat dat zo’n 12.000 tot 18.000 mensen te maken hebben met deze DNA-variant.

Voor hen is het afbouwen van bijvoorbeeld oxycodon of tramadol veel moeilijker dan bij anderen. Zij hebben veel meer last van ontwenningsverschijnselen en voelen zich veel slechter. Afbouwen kan voor hen een nachtmerrie zijn; som zelf is afbouwen niet te doen.

Herken jij jezelf hierin…?

Sommige mensen merken tijdens het afbouwen dat:

• ze extreem ziek worden van een kleine verlaging;

• hun klachten veel langer aanhouden dan verwacht;

• ze zich niet kunnen voorstellen ooit helemaal te kunnen stoppen;

• ze jarenlang nauwelijks kunnen stabiliseren ondanks alle moeite.

• hun arts zegt dat de dosis laag is - maar hun lichaam ervaart dat niet zo.

  
  

Als je dit herkent, kan het zijn dat jij een trage metaboliseerder bent –iemand bij wie medicijnen langzaam worden afgebroken.Dat is geen fout in je lichaam, maar een erfelijke eigenschap.

Is een DNA test voor jou zinvol?

Een DNA test kan helpen te verklaren waarom je zo heftig reageert op afbouwen.

Bespreek met je arts of apotheker of zo'n test voor jou zinvol is. Als jouw arts besluit dat het voor jou een medische noodzaak is om dit onderzoek te laten doen, worden de kosten geheel vergoed. Aan de hand van de uitslag kan dan een nieuw afbouwplan gemaakt worden dat beter bij jou past.

Misschien dat het onderzoek ook andere dingen duidelijk zal maken, bijvoorbeeld waarom ook andere medicatie niet goed werkt bij jou. Denk bijvoorbeeld aan antidepressiva en antipsychotica.

🟡 Serie DNA en Opiaten

DNA is een ingewikkeld onderwerp. Wij hebben geprobeerd om alles op een duidelijke, begrijpelijke manier voor je op een rijtje te zetten.

➤Je ziet alle artikelen uit de serie onderaan de pagina (scroll naar beneden). ➤Lees ook ervaringsverhalen waarin DNA en de gevolgen van daarvan aan de orde komen.

🟡 Meer weten over ontwenningsverschijnselen?

➤Wil je zicht krijgen welke ontwenningsverschijnselen je precies voelt en hoe ernstig de klachten zijn, dan helpt onze Oase Ontwenningsmeter om je klachten eenvoudig bij te houden — per dag of per week.

🔵 Disclaimer: Deze informatie is bedoeld als algemene uitleg over waarom afbouwen bij sommige mensen zo zwaar kan zijn. Het vervangt geen medisch advies, maar is bedoeld om je helpen om beter te begrijpen wat er in het lichaam gebeurt tijdens het afbouwen.